खाए जा...

सृष्टीसे पहले कुछ नही था.
सत भी नही-आ-सत भी नही था.

याच चालीवर आपल्यातील असंख्यांना कोंबडी आधी की अंडं? हा प्रश्न पडलेला असतो. नुक्ताच मला एका ध्यानमग्न क्षणी या सत्याचा साक्षात्कार झाला अन मी उत्स्फुर्त पणे ऑर्डर दिली "जे तयार असेल ते आणा आधी"

मनुष्यप्राण्याच्या असंख्य व्याख्या विद्वानांनी केलेल्या आहेतच. त्यात चवीने खातो आणि खिलवतो तो प्राणी म्हणजे मनुष्य अशी एक भर आज मी टाकतोय. चव असणारे बरेच प्राणी आहेत. म्हणजे ज्यांना चव कळते ते, ज्यांची स्वतःची चव चांगली आहे ते नव्हे! पण तुम्ही कधी "वा! वा!! ही मिर्ची छान आहे. कोल्हापुरसाईडची दिसते. या राघोबा, या मिठुराया. लाजु नका. आज ताव मारु" असा आगत्यशील पोपट पाहीला आहे का? आता तुम्ही शिकवुन एकादा पढतमुर्ख आणाल तर त्याच्याच पिंजरयातली एखादी मिर्ची तुम्हाला टाकून मी तुम्हाला वाटेला लावेन ही एक शक्यता. पण चवीने खाणे आणि खिलवणे ही मक्तेदारी मनुष्यप्राण्याचीच.

अश्याच एका गाफील क्षणी कधी तरी पहीली-दुसरीत असताना मामाच्या गावाला जाऊ या- शिकरण पोळी खाऊ या म्हणायच्या ऎवजी मामानं झिंगे खाऊ घातले अन अस्मादिक बाटले. तोवर आमची मजल उकडलेलं अंडं किंवा कच्चं अंडं घातलेलं कॆशरी दुध (!!) येव्हढीच होती. त्यातही ते देण्यामागचा उद्देश आम्हाला खाताना मजा येण्यापेक्षा आमच्या खारीकछाप दंडात बेटकुळ्या निर्माण व्हाव्यात असाच पर्म उदात्त आण वुच्च असायचा. बरं हे अंडं खाणं प्रकरण किती सिझनल असावं? अजून काही वर्षात मी न बाटतो तर जसा आंबा उन्हाळ्यात येतो तदवतच अंडी हिवाळ्यात घातली जातात असं मी वाटून घेतलं असतं हे नक्की. असो. बाटगा मौलवी जोरात नमाज पडतो म्हणतात. तसं काही या बाटग्याच्या बाबतीत झालं नाही. पुढील कैक वर्षं या जीवाला कोंबडी अन तत्सम चवीष्ट प्राणी आजुबाजुला बागडतानाच पाहावयाचे होते.

इंजिनिअरींगच्या चार वर्षात नॉन-व्हेज खाणे म्हणजे एक टप्पेदार प्रोसेसच होती.
१) १ तारखेची वाट पाहाणे. काहींचे तीर्थरुप मुलाचे प्रताप ऒळखुन असल्याकारणे १ तारखेच्या आसपास (ठिबक सिंचनच्या चालीवर) किंचित किंचित पैसे पाठवायचे
२)नॉन-व्हेज खाणारे मित्र शोधणे. बाकी सर्व आप्तमित्र कडबाखाऊ प्रकारात मोडत असल्याकारणे कोंबडीसाठी खात्या-पित्या मित्रांना धरुन चालणे या शिवाय (आयुर्विम्याला पर्याय नाही चालीवर)पर्याय नव्हता. खाऊन-पिऊन येताना मी त्यांना (शब्दशः) धरुन चालवितो याच्या मोबदल्यात मी त्यांच्या चकण्याचे बोकणे मारतो याकडे ते दुर्लक्ष करायचे
३)कोंबडी खाणे. कमीत कमी दोन ते तीन शेर-ए-पंजाब आणि तत्सम नाव असणारया हॉटेलातून एक हॉटेल निवडायचं. त्यात तळघरात एक टेबल अन चार खुर्च्या असणारया केबीन असायच्या. केबीनला एक मळका अन रंग ओळखा -पैसे मिळवा छाप पडदा असायचा. आपल्याला ऑर्डर द्यायची असली की त्या पडद्याच्या बाहेर हात काढायचा. हात दाखवा-वेटर बोलवा अश्या सिस्टम मधल्या हॉटेलला चव अशी ती किती असणार? चार वर्षात मेलेल्या कोंबडीची चव मारणारे मसालेदार बटर चिकन किंवा लाली तेरे प्यार में मै भी हो गई लाल म्हणणारे रासायनिक लाल चिकन तंदुरी खाऊनही हार न मारणारे काहीच वीर सरते शेवटी उरले. जे उरले-ते या रसना युद्धात तरले.

खाणं ही एक वृत्ती आहे. तिथे जर तुम्ही चित्ती असो द्यावे समाधान असा निरपेक्ष भाव बाळगाल तर तुमचा सर्च फॉर एक्सलन्स लगेच संपुष्टात येईल. बडोद्याला अलकापुरीच्या मागे चौकात गाडीवरंच किंवा पुर्वी पुणे विद्यापिठाकडून बाणेर कडे जाणारया रस्त्यावर चायनिज खाऊचे ठेले होते. महाराजा, कोंबडीचं ते चायनिज रुपडं काय स्वस्त आणि मस्त असायचं! ती चव तुम्ही मेनलॅन्ड चायना किंवा चायना हाऊसला जास्त टिकल्या मोजूनही येणार नाही.

मला स्वतःला कोंबडी तंदुर फॉर्ममधे आवडते. बहुतेक ठिकाणी हा प्रकार बरा मिळतो. पण काही ठिकाणं अनबिटेबल. टॉपला आहे ते सिगरी. ऎन बंडगार्डनवर असून सुद्धा कलकलाट नाही, सुंदर इंटेरिअर आणि अफाट चव. तिथल्या काचेला नाक चिकटवुन उभं राहीलं की किचन दिसत राहातं. तिथला तो कुक अश्या काही स्टाईलनं रुमाली रोटी उंच उडवतो की देखते रह जाओगे. पण खरी गंमत तिथलं तंदुर.

सिगरीच्याच बाजुला दिल्लीचं दिल्ली-दरबार आहे. त्यांनी म्हणे भारतात तंदुर आणलं. असेल ही बुवा. पण सिगरी म्हणजे अशक्य. दोन्ही ठिकाणांसाठी एक वैधानिक आणि पुणेरी कुचका इशारा म्हणजे हॉटेलमधे जाण्यापुर्वी आपले खिसे तपासा. बंगरुळात आणि आता पुण्यातही एक झकास ठिकाण आहे, बार्बेक्यु नेशन. तिथे प्रत्येक टेबलवर एक छोटा झेंडा ठेवलेला असतो. टेबलावरच्या मिनी-बार्बेक्युत वेटर पनीर ते फिश तंदूर करत राहातो आणि आपण खात राहायचं...दमलो की तो झेंडा आडवा पाडायचा (थोडक्यात..आता दमलो बुवा). मग म्हणे मेन कोर्स सुरु होतो.

मुळात कोंबडीला चव नसते म्हणे. त्यामुळे तिच्यात काय पडतं त्यावर तिची सारी दारोमदार! काही वर्षांपुर्वी आनंदनं बाबा (!) नावाच्या पिद्दकड हॉटेलात चिकन मराठा नावाची डिश खिलवली होती. पंजाबी मसाल्यांचा अजिबात वापर नसणारी ती डिश संपूर्णपणे कढीपाला घातलेल्या पातळसर ग्रेव्हीत बनवलेली. केवळ अप्रतिम! हिंजवडीत जेव्हा फक्त तमन्ना होतं तेव्हा कुकचा मुड असेल तर चिकन पतियाळा छानपैकी ऑम्लेटवर पसरवुन द्यायचा. तमन्नाचा आणि सदानंदचे कुक कदाचित एकाचवेळी बदलले आणि एकूणच त्या परिसरावर अवकळा आली.

खवय्यानं सतत आपले बेन्चमार्क वाढवत राहावेत. चांगली चव ही फक्त आणि फक्त एका कलाकाराच्या हातावर अवलंबुन असते. तो कलाकार रस्त्यावरच्या हातगाडीपासून ते पंचतारांकीत हॉटेलातील अद्यावत किचनपर्यंत कुठेही असु शकतो. पर्फेक्शन आणि इनोव्हेशन या दोन वेगळ्या गोष्टी आहेत. मासुळकर कॉलनीसारख्या अगम्य वस्तीत छाया नावाचं एक टपरीवजा हॉटेल आहे. त्याचे पराठे भल्याभल्यांना पाणी पाजतात. हा झाला पर्फेक्शनचा भाग. पण जर मी म्ह्टलं की त्याच्याकडे अंडा पराठा मिळतो तर ते झालं त्याचं इनोव्हेशन. कारण तो प्रकार मी अजून पर्यंत कुठेच चाखला नाही. पण हे प्रकरण इतकही सोपं नाही महाराजा. भलेभले बल्लव अगदी पर्फेक्शन या पायरीपर्यंत देखील पोचत नाहीत. जर बुवांनी ती सम गाठली तर आपल्या तोंडून बरोबर व्वा निघालंच पाहीजे आणि त्या व्वा साठी अस्सल खव्वया कुठल्याही थराला जायला तयार होतो. अंडाकरी खायला ४०-५० किमी जायची तयारी असेल तर लेक व्यु सारखं ठिकाण नाही हे वाक्य ज्याला एका दमात म्हणता येतं, त्यालाच त्या बल्लवाची खरी कदर.

गाण्याचं जसं घराणं असतं तस्संच खाण्याचंही घराणं असतं. सगळ्यात सुप्रसिद्ध घराणं पंजाबी आणि मग बरीच लोकल घराणी आहेत. महाराष्ट्रातलं म्हणाल तर इथे एकच घराणं आहे, कोल्हापुर! बचाबचा तिखट टाकून कोल्हापुरीच्या नावावर काहीही खपवणारी बरीच मंडळी पुण्यात आहेत. पण एक अफलातून मटन मी कोल्हापुरात नाही तर सांगलीच्या एका खाणावळीत खालेल्लं. पीसेस वेगळे आणि एक डबाभर संतप्त तर्री वेगळी असा जो काही प्रकार त्या काकुंनी खिलवला की डोळ्यातून येणारे आनंदाश्रु आवरत माणसांनं फक्त व्वा! म्हणावं. रेड मीट हा तसा हॅन्डल करायला अवघड प्रकार आहे. बनवण्याच्या नव्हे, खाण्याच्या दृष्टीने. तरी ही न टाळता येणारा किलर प्रकार म्हणजे हैद्राबादची मटन बिर्याणी. नबावी थाटात शिजवलेली ती बिर्याणी केसरात वगैरे शिजवतात की काय इतपत ती देखणी आणि सुगंधी असते. हैद्राबादी बिर्याणी न खाताच मराल तर भुते होतील हो तुमची..पण मटन हा खरा मुसलमानी पदार्थ. त्यांचे ते शीग कबाब किंवा मोगलाई मसाले घातलेली मटन करी केवळ अफलातुन. अमदाबादला एक मिनी-पाकिस्तान आहे, रेल्वे स्टेशनच्या समोरच्या बाजुला. तिथे टिपीकल मुसलमानी हॉटेल आहेत. एका हैद्राबादी मुसलमानासोबत मी होतो. त्याने तोंड वर करुन ऑर्डर दिली, दाबा गोश्त. मी घाबरत घाबरत त्याला विचारलं की त्यात डुक्कर किंवा गाय तर नाही? तो मान हलवत रावण स्टाईल हसला. तुम्हाला जर मटन आवडत असेल तर हा प्रकार नक्की खाऊन बघा.

सरतेशेवटी परमेश्वराच्या मत्स्यावताराकडे वळु. लेट मी ऍडमीट, आय ऍम बॅड ऍट इट. जरी माझ्या धर्म-भ्रष्टतेला मासा कारणीभुत होता तरी समहाऊ ती एक्साईटमेन्ट पुढे टिकली नाही. माश्याचा वास येत नाही म्हणणं म्हणजे आलेल्या पाहुण्याला घरातला राक्षसी आकाराचा गुरगुरणारा कुत्रा चावणार नाही असं सांगणं आहे. गोवा, मुंबई, पुण्यात अनेक ठिकाणी मासे खाऊन मी शेवटी निराश मनस्थितीत ये अपना गांव नही असं ठरवुन टाकलं. दृष्ट लागु नये म्हणून बांधल्यागत असणारा दुष्ट दोरा न काढता खाल्लेले प्रॉन्स आणि त्या नंतर पोटाचे निघालेले वाभाडे, माश्यांचा वास आणि कुणाची सुपारी घेतल्यागत काटा काढणे हे असले प्रकार मला निराशच निराश करत गेले. ज्यांना आवडतं त्यांनी गोमंतक, महेश, निसर्ग, अभिषेक, ओ कलकत्ता (खिसे सांभाळा!)अश्या ठिकाणी जाऊन बघावं. पण तिथेही मिळणार नाही असं फिश मोनाच्या मम्मीनं खाऊ घातलं होतं. मोना म्हणजे कल्याणीची मैत्रीण आणि त्या नात्याने मी त्यांचा जावई! त्यांनी खास सीकेपी पद्धतीचा फिश बनवलेला आणि वाटेतले काटे ही काढलेले! गॉड ब्लेस हर. तो आजपावेतो खाल्लेला बेष्ट फिश! काही ही झालं तरी शेवटी तो मॉं के हाथ का खाना!!

माणसाचं खाद्य जीवन कसं समृद्ध असावं. ज्याला जे आवडतं, त्याला ते ते मिळावं. आणि एका गोष्टी साठी बाप्पाचे आभार मानावेत की जिथे खाणं नुस्तंच उरकणं नसतं तर त्या सोबत प्रत्येक पदार्थाची चव, रंग, रुप, गंधही तितकंच महत्वाचं मानलं जातं अश्या देशात त्यानं आपल्याला जन्माला घातलं.